FÈNOMENA SASTRA DIGITAL

 

Galura No. 47 Taun ka-43 Edisi Minggu I April 2018

Ku Iwan M. Ridwan

 

Kiwari tèknologi digital geus rèa dipakè ku masarakat Sunda utamana anu mikahaat kana basa jeung sastra Sunda. Pangna kitu tèh kiwari masarakat Sunda sapopoèna teu leupas tina gadget katut internèt. Tah ku alatan èta kiwari sastra Sunda tingpucunghul dina wangun sastra digital, sebut waè aya fiksimini basa Sunda, haiku Sunda Majuma, Carponn jeung sajabana.

Fiksimini upamana. Asal kecap fiksimini tina mini-fiction, nyaèta karya sastra antara carpon  jeung sajak anu sifatna prosais. Hartina boga unsur prosa jeung sajak.  Mucunghul munggaran di Amerika Latin abad ka-20. Dina sastra Indonesia, Fiksimini mucunghul dina jejaring sosial Twitter katut Facebook kira taun 2010.

Dina sastra Sunda sorangan, fiksimini mucunghul satutas ngadegna grup facebook Fiksimini Basa Sunda (FBS) anu ditaratas ku Nazarudin Azhar, tanggal 16 Sèptèmber 2011. Anu dipiharep tina ngadegna èta grup fiksimini tèh jadi pangbeberah manah sangkan rasa kasundaan aya parèasina, sanajan bari babalagonjangan. Dina èta grup sakumna anggota bèbas mosting karya dina wangun fiksimini kalawan jumlah kecap maksimal 150  tur saban poèna diwatesan tepi ka tilu karya, tah luyu balukar rèana jumlah anggota anu beuki nambahan tur remen anu mosting, anggota ngan dibèrè lolongkrang mosting hiji karya dina sapoèna. 

Di sagèdèngeun èta, saban fikmin anu diposting bèbas dikomèntaran ku para anggota turta nu nulisna sorangan. Teu jarang dina hiji postingan tèh tepi ka ngaratus komentar. Utamana mah fikmin anu ditulis ku para pangarang kahot kawas Godi Suwarna jeung sajabana.

Haiku sorangan, mangrupa puisi singget has Jepang. Èta sastra tèh mangrupa rèvisi pamungkas abad ka-19 ti Masaoka Shiki tina genre puisi Hokku anu geus leuwih tiheula ayana. Hokku teu bisa nangtung sosoranganan tapi aya Haikai (Haikai no renga). Hokku mangrupa puisi bubuka (sawanda jeung introduksi/abstrak) dina hiji runtuyan puisi panjang anu disebut Haikai no Renga. Hokku jadi inti nu bakal ngawarnaan dina sisi jero jeung jembarna eusi dina simpay Haikai. Di dieu pisan yèn Hokku mah teu aya judulan, polana 5-7-5 engang. Ieu nu jadi cikal bakal haiku.

Saèstuna haiku geus disosialisasikeun ku salah saurang sastrawan angkatan Pujangga Baru, Amir Hamzah taun 1939 anu tuluy medal dina buku Stanggi Timur (Oktober, 1939). Samalah sawatara pangarang ogè geus kungsi narulis Haiku, boh pangarang sastra Indonesia boh sastra Sunda kawas anu ditulis ku Wahyu Wibisana dina Manglè, 1 Nopèmber 1957, sanajan disebutna puisi tur boga judul.

Eusi èta haiku sorangan kudu aya patalina kana alam anu kacida pentingna pikeun kahirupan manusa. Dina Haiku alam teu welèh nembrak ngaliwatan kigo, nyaèta ciri ngeunaan waktu katut usum. Alam galibna mawa katingtriman, kajujuran, sifat basajan tur spontanitas. Kajadian-kajadian alam anu karandapan teu welèh dumasar kana èta pasipatan. Tah ieu anu jadi titincakan haiku.

Grup haiku di Indonesia kawilang gedè. Diadegkeun ku salah saurang sastrawan Indonesia, Diro Aritonang tanggal 7 Nopèmber 2014. Anggotana kiwari leuih ti tilu belas rèbu akun facebook. Sedengkeun haiku Sunda anu katelah Haiku Majuma (lima tujuh lima), anggotana tepi ka ieu tulisan dijieun jumlahna aya 2.854 urang. Dikokolakeun ku sajumlahing sastrawan katut seniman Sunda kawas Yusef Muldiana, Chye Retty Isnendes, Rinrin Citraresmi jeung sajabana.

Lian ti fiksimini katut haiku, aya anu disebut carponn (baca: carpon èn) nyaèta carita pondok naker. Diadegkeun ku Taufik Faturrohman tanggal 2 Juli 2016. Anggotana aya 7.460 urang basa ditoong tengah peuting waktu nyarungsum ieu tullisan.

Anu matak unik dina Carponn, nyaèta carita diwatesan ku jumlah maksimal dua kalimah. Diutamakèun pisan mah ukur sakalimah. Dina kalimah anu singget tèh kudu bisa nyaritakeun kajadian salah sahiji tokoh jeung konflikna. Aturan dina prak-prakan nulisna kawilang kèkèp, upamana baè kudu makè basa Sunda anu merenah ti mimiti kecap, tanda baca reujeung logika basana. Teu meunang nyacampah salah sahiji pihak, teu meunang makè kecap-kecap anu jorok, geuleuh, jeung sajumlahing kecap anu dipahing. Eusina kudu boga unsur humor. Upama ngarempak kana aturan bakal “dipiriwit” ku admin alias dipèpèlingan.

Lian ti genre anu tilu ieu, kawasna rèa kènèh wangun sastra anyar dina dunya digital tèh, ngan kawatesan lebah ngaleukeunan maluruhna. Keun ari lebah dinya mah, hiji mangsa ogè bakal ngampul tur kapanggih.

Jenglèngan èta sastra anyar tèh dina emprona masih jadi padungdengan di papada sastrawan, kritikus turta akademisi basa Sunda. Kawas anu kabandungan harita dina sawala jeung loncing buku antologi Haiku Sapamentangan Sunda di Auditorium Pascasarjana UPI Bandung.   

Dina èta sawala tèh Cècèp Burdansyah salaku panyatur nyebutkeun  tingpucunghulna sastra digital tèh minangka rèspon para pangaran Sunda kana ayana tèknologi digital. Matak ngirut puguh. Lajuning laku ti dinya, jenglèngan sastra Sunda digital geus bisa ngahiap masarakat sangkan narulis deui dina basa Sunda. Upama geus aya karep kana nulis basa Sunda, tangtu bisa mucunghulkeun duriat kana sastra Sunda. Tah upama duriat geus nguniang, saha waè bisa ngagugulung basa jeung sastra Sunda tepi ka iraha baè samalah tepi ka paèh poso ceuk paribasana. Upama masarakat geus ancrub ka lebah dinya tangtu bakal mucunghulkeun karancagè-karancagè dina widang sastra, satuluyna nya kawas kiwari mucunghul genre-genre anyar dina sastra Sunda.

Fènomèna sarupa kitu tèh kudu dihiap ku sarerèa tapi tangtuna kudu dikritisi, dimutola’ah tur dipènta pertanggungajawabanana ngeunaan konsèp èstètikana. Ulah ngan ukur ngahiap tapi kudu aya tanggung jawab sacara intelèktual. Utamana keur kamajuan katut nasib kahareupna.

Tah di dieu fènomèna sastra Sunda digital tèh ngahudangkeun rasa duriat kana basa Sunda ogè bisa ngahudangkeun intelèktual masarakat sangkan leuwih kritis. Ti dinya bakal mucunghul wacana atawa dialèktika-dialèktika kana prosès krèatif dina sastra Sunda.

Ku tingpucunghulna wanda sastra anyar tèh, dipiharep bisa leuwih ngabeungaharan kasusastraan Sunda, sakumaha jenglèngan sastra anu sèjènna, anu kiwari hirup di masarakat. Keun waè pasualan cangkangna ngundeur ti deungeun mah apan anu jadi puseur panitenan katut èsènsina sidik ngeunaan kasundaan, basa jeung budayana. Lainna urang kungsi hariwang nu marakè basa Sunda utamana barudak ngora bakal kasilih ku basa deungeun? Tah lebah dieu sakuduna kahariwang tèh disieuhkeun sabab dina enas-enasna tèknologi digital tèh rèa diparakè ku para nonoman tuturus bangsa, mun mah urang anu ngaku mihaat kana basa Sunda mayeng nyumebarkeun basa Sunda dina dunya digital meureun bakal nerekab ka generasi ngora. Ku kituna basa katut sastra Sunda tèh dipikaresep ku para nonoman. Cag. 

Gugum Gumbira Reueus ku Kamekaran Seni Tradisi

 

Mangle No. 2727 | 18 - 24 April 2019

Dina kamekaran budaya jaman milenial kawas kiwari, ngamumulè seni tradisi tangtuna kudu leuwih tihothat. Sakurang-kurangna mah bisa kalindih ku kasenian anu holna ti bangsa deungeun kawas K-Pop jeung sajabana. Para seniman anu ngokolakeun seni tradisi kudu leuwih krèatif tur inovatif sangkan karya anu dihasilkeunana leuwih nyongcolang. Ulah tepi ka kawon ku krèator asing anu teu kurang-kurangna mikaresep budaya urang. Kitu anu dipedar ku Maèstro Seni Tradisional Jaipongan Gugum Gumbira Tirasondjaja basa ditepungan dina kagiatan milangkalana ka tujuh puluh opat di bumina jalan Kopo No. 15-17 Kota Bandung, sawatara waktu kaliwat. 

Kagiatan milangkala seniman kahot Gugum Gumbira diluuhan ku sajumlahing seniman sèjènna di antarana Eka Gandara, Sis Triaji, Yayat Hendayana, Eti RS, Rika Rafika jeung para seniman sèjènna ti mimiti anu ngora tepi ka nu geus moyan. Dina èta milangkala tèh para seniman kaul mintonkeun sajumlahing tari tradisional, kawas tari Topèng Panji, Topeng Kelana jeung sajabana, samalah rèa seniman anu ngibing payuneun Gugum Gumbira. Dina kagiatan pamungkas Gugum Gumbira nèmbongkeun kaparigelanana ngibing hareupeun nu haladir. Sontak sarèrèa surak ambal-ambalan.

Gugum Gumbira ngarasa reueus rèhna seni tradisi utamana tari tradisional rèa kènèh anu ngamumulè samalah beuki ramè. Èta tèh katiten tina tingpucunghulna jumlah padèpokan atawa sanggar seni anu anggotana teu kurang ti lima puluh urang saban padèpokanana. Lain ukur nalika kagiatan pintonan ramèna tèh tapi sapopoèna lantaran maranèhna aub dina sanggar tèh pikeun dialajar. Seni tradisi tèh boga jangreu anu mandiri, anu bèda jeung jangreu-jangreu kasenian sèjèn nu matak Gugum meupeujeuhan ka para nonoman sangkan mayeng mihaat seni tari tradisional, lantaran teu gampang hayang ngamumulè kasenian tradisi tèh. Leuwih ti èta upama seni tradisi bisa dikokolakeun kalawan hadè, bisa kawentar ku dunya internasional. Salila ieu dina èmprona seni tradisi utamana Jaipongan leuwih diapresiasi ku dunya internasional batan di kahirupan bangsa sorangan. Pikeun contona rèa fèstival seni tradisii anu dikokolakeun di nagara-nagara batur kawas Eropah jeung Amèrika. Hanjakalna, masih ceuk Gugum, di urang mah pamarèntah tacan gedè kahaatna kana seni tradisi tèh, duka naon nu jadi margalantaranana naha èra atawa seni tradiisional mah teu matak laku dipasarkeun, padahal pasar seni tradisi bisa nyambuang ka sakuliah dunya.***(Iwan M. Ridwan)

 

ALUN-ALUN CIANJUR JADI TEMPAT FAVORIT WARGA NU NGABUBURIT

 

Dimuat dina Majalah Mangle No. 2731, Sasih Romadon 2019 | 23 - 29 Mei 2019

Tacan lila ngadeg tur diresmikeun ku Prèsidèn Joko Widodo, Alun-alun Cianjur kiwari ngajanggèlèk jadi primadona pangjugjugan wisata lokal keur warga Cianjur. Pernahna di hareupeun kaum atawa Masjid Agung Cianjur èta alun-alun tèh ngadegna. Ari gerbangna anu dipapaèsan ku icon hayam jago minangka salah sahiji simbul Cianjur aya di Jalan Suroso. Warga anu ngadeugdeug ka èta alun-alun ngaliwatan gerbang utama langsung dibagèakeun ku panggung pertunjukan anu wangunanana siga-siga waditra Sunda kacapi turta suling. Ari katuhueunana èta panggung, sajumlahing tempat diuk anu wangunna badis kacapi ngajajar aya kana puluhna. Kacapi suling tèh mangrupa waditra has Cianjur pikeun mirig tembang cianjuran atawa anu nelah mamaos.

Satutas ngaliwatan panggung jeung tempat diuk anu siga-siga waditra kacapi suling, di sapanjang jalan muru ka tempat utama rajeg pilar-pilar  melengkung di kènca-katuhueun jajalaneun. Èta pilar-pilar anu melengkung tèh luhurna dipapaèsan tulisan Asma’ul Husna nyaèta nami-nami Alloh anu èndah. Bèh katuhueun èta jalur tèh wangunan leutik badis leuit aya kana welasna ngadeg kawas anu ngahaja dijajarkeun. Dina kahirupan masarakat Sunda leuit tèh mangrupa tempat neundeun parè, sanajan kiwari mah arang langka anu bogaeun kènèh leuit. Ari Cianjur apan kakoncara ku bèasna, bèas cianjur tèa, pandan wangi. Èta leuit kawasna mah ngahaja diadegkeun minangka simbul yèn Cianjur tèh kabupaten anu ngahasilkeun bèas anu kualitasna hadè.

Lian ti kacapi suling jeung leuit tèh, èta alun-alun lir anu jadi miniatur pilar kabudayaan kabupaten Cianjur. Kèncaeun jalur atawa lorong anu dipapaèsan ku pilar tèa aya panggung arena anu kawilang lega. Tempat diukna ngèntèp ka luhur, siga-siga panggung tèatèr Yunani Kuno. Dina tungtung tempat diuk èta panggung aya sawatara patung ipis tina beusi anu adeg-adegna kawas jawara pencak silat. Saban patung mètakeun jurusna sèwang-sèwangan. Èta panggung arena tèh nuduhkeun yèn Cianjur boga kasenian has nyaèta pencak silat, anu katelah maèn po tèa. Sigana èta panggung bakal leuwih ceuyah mun seug saminggu sakali aya pintonan maèn po ti para pendèkarna, bari dilalajoanan ku nu daratang ka èta tempat.

Lian ti maèn po, Cianjur katelah ku nu palinter ngaji. Cianjur dilandih kota santri, samalah dina falasifah masarakatna, urang Cianjur mah pinter ngaos, mamaos jeung maèn po. Tah lebah ngaos mah simbulna dipernahkeun hareupeun pisan Masjid Agung Cianjur, di tengah-tengah jukut sintètis. Jenglènganana mangrupa kitab suci Al-Quran anu keur dibuka. Ngadeg weweg dina luhureun kolam panjang ampir jangkung bari caina hèrang, anu meulah ngèmplohna èta jukut sintètis.

Bet matak kajojo atuh. Nu arulin bari ngabuburit di alun-alun tèh tunaminah pisan. Barudak mah tingalajrag dina jukut sintètis tèh bari sawarèhna arulin bal. Ari kolot-kolotna ngadon dariuk bari dipalotrèt, samalah teu saeutik anu galogolèran ogè. Riska Mèidiani salah saurang nu ngabuburit ka alun-alun tèh. Dirina sakulawarga anu ngadeugdeug ti kota Bandung pikeun silaturahmi ka kulawargana di Cianjur, ngahaja datang ka èta tempat pikeun nyacapkeun kapanasaranan.

“Pangling ayeuna mah alun-alun Cianjur tèh, janten saè sareng ramè. Kapungkur waktos ameng ka dieu tèh nuju masih taman biasa,” pokna bari imut. “Panasaran puguh ningal ramè dina berita sareng mèdia sosial yèn alun-alun Cianjur parantos rèngsè diwangun sareng diresmikeun. Geuning langkung lega ti alun-alun Bandung,” Riska ngèmbohan.

Lian ti Riska, sawatara siswa ti salah sahiji SMA di kabupaten Cianjur nembrakeun, satutas mulang ti sakola ngahaja ngabuburit ka alun-alun Cianjur. Samalah lian ti bisa arulin tèh èta para siswa bisa maraca buku babarengan anu disayagakeun dina lomari kotak anu dingaranan Kolècèr singgètan tina Kotak Literasi Cerdas.

“Raoseun ayeuna mah aya tempat kempel anu langkung tumaninah. Tiasa ameng, ngabuburit malihan tiasa ogè kanggo tempat diskusi sareng diajar sasarengan,” ceuk Utami ngaran salah saurang di antara èta para siswa anu tingrariung dina bangku siga-siga kacapi.

Basa ditanya ngeunaan harepanana, boh Riska boh Utami pada-pada miharep èta fasilitas anu tohaga kitu tèh bisa dijaga diriksa ku sakumna warga anu ngadeugdeug ka alun-alun, malah mandar kaèndahanana tetep kajaga.

(Iwan M. Ridwan)